EXCLUSIEF: een uitgebreid interview met monetair econoom en voormalig CEO Jean Wanningen

Een kleurrijke persoonlijkheid, neemt geen blad voor de mond en bovenal iemand met een behoorlijke staat van dienst in de ‘haute finance.’ Uiteraard hebben we het dan over Jean Wanningen. We spraken onder andere over de noodplannen van het kabinet als de euro valt; de ECB c.q. monetair beleid; de wetten van de eurodynamica; de euro; de Europese Unie; Central Bank Digital Currencies; en goud als monetair anker.

In het kort
Dr. Jean Wanningen (65) is iemand met een glansrijke carrière. Na ”verkeerde” studies werd hij omgeschoold tot bedrijfseconoom bij een gerenommeerde investment bank. Vervolgens maakte hij de stap naar de venture capital, waarna Wanningen aantrad als CEO bij een Brits-Nederlandse multinational op het gebied van mobiele data en locatiebepaling.

Nadat deze multinational op de kaart was gezet keerde Wanningen terug naar de haute finance, met een eigen consultancybureau gespecialiseerd in M&A en venture capital. Na ruim 15 jaar aan het roer te hebben gestaan van zijn eigen onderneming besloot Wanningen dat het tijd was voor iets anders.

Na een stuk te hebben gelezen in de krant over een steunpakket van 109 miljard aan Griekenland met een BBP van toentertijd 220 miljard, is Wanningen zich gaan verdiepen in deze materie. En vanaf dat moment heeft de eurocrisis hem niet meer losgelaten. Hij schreef zijn ervaringen op in de boeken ‘Eurobedrog’ en ‘Eurodynamica.’

Voorts is Wanningen founding friend van journalistiek onderzoeksplatform Follow the Money en was hij actief als investeerder.

We troffen elkaar in de Drie Hoefijzers, een voormalige bierbrouwerij te Breda, tevens Nederlands erfgoed. Eveneens hebben wij hier de podcast opgenomen. Onderstaand kunt u de podcast luisteren, mocht u dat fijner vinden. Ruim 35 minuten aan luisterplezier en in de podcast wordt tevens uitgebreider gesproken. Enfin, voor ieder wat wils.

Hieronder kunt u naar de podcast luisteren. Of lees verder wanneer u dat prettiger vindt.

De noodplannen van het kabinet als de euro valt

Dit interview trap ik graag af met een recent item, namelijk dat de Tweede Kamer de regering onlangs verzocht inzage te willen in de noodplannen voor als de euro mogelijk valt. U bent zelf politiek verbonden en betrokken, heeft u enig idee waarom de Tweede Kamer juist nu op dit moment inzage wil in deze noodplannen?

‘Het is nogal wiedes waarom de Tweede Kamer inzage wil hebben in die noodplannen, omdat onze monetaire soevereiniteit in het geding is en we een alternatief moeten hebben mocht Nederland in een permanente transferunie worden gezogen. Dat de Tweede Kamer op verzoek van Pieter Omtzigt en Derk Jan Eppink (JA21) inzage wil is een logisch gevolg als men kijkt naar de extreem snel verslechterde Europese economische situatie.

De combinatie van toenemende staatsschulden en de oplopende rente betekent dat de zorgen toenemen dat sommige lidstaten niet meer aan betalingsverplichtingen kunnen voldoen. De les van de Griekse crisis is dat men altijd op de hoede moet zijn voor systeemrisico. Echter, de minister van Financiën studeert er nog op. Ik vermoed dat het een soort Guldenmark gaat worden samen met Duitsland, maar ik wil niet speculeren en daarom wil men dus inzage in deze plannen.’

De ECB c.q. monetair beleid

Voor dit onderwerp moeten we even terug in de geschiedenis. Als we kijken naar de afspraken die zijn gemaakt in het Verdrag van Maastricht (1992) inzake de oprichting van de ECB, dan constateren wij jammerlijk genoeg dat meer afspraken niet dan wél zijn nagekomen.
 
Hoe is de situatie ontstaan, waarin de ECB zó uit zijn voegen is gegroeid en daarmee dus eigenlijk het Verdrag van Maastricht buitenspel zet?

‘Ja, hoe is het mogelijk inderdaad. Dat gaat natuurlijk niet ineens, maar dit is een geleidelijk proces. Vooral na het loslaten van de ‘no bail out clause’ uit het Verdrag van Maastricht en de enorme opkoopprogramma’s sinds 2012 is het hard gegaan. Alles is in het werk gesteld om het eurogebied bijeen te houden en de euro te redden. Van een naar de Bundesbank gemodelleerde ECB is niets terecht gekomen. De ECB is volledig gepolitiseerd.’

U heeft in een congres aangegeven dat de ECB een asymmetrisch beleid voert, waarbij men de rente verlaagt in een hoogconjunctuur en verhoogt in een laagconjunctuur. Welke gedachtegang ligt hierachter?

‘Ik heb waarschijnlijk gezegd dat de renteverlaging in januari 2009 onverstandig was en dat de ECB al veel eerder dan in juli 2022 de rente had moeten verhogen om de stijgende inflatie de kop in te drukken. Ook hier is de gedachte: we mogen de spreads tussen de zwakke en sterkere lidstaten niet te hoog laten oplopen, want dan komt de euro in gevaar. Ook heeft men het structurele karakter van de inflatie onderschat. Men dacht abusievelijk dat die tijdelijk van aard zou zijn.’

‘Volgens u dient rentebeleid te zijn afgestemd op de eigen specifieke economische cyclus van een land om voor welvaart te zorgen. In hoeverre is het ‘one size fits all’ principe verantwoordelijk voor de huidige divergentie, en wat zijn de gevolgen?

‘Eén rente en één vaste wisselkoers voor zoveel verschillende economieën in een muntunie werkt niet. Nobelprijswinnaar Robert Mundell heeft dat ook aangetoond met zijn theorie over optimale valutagebieden. Dat is de eurozone niet. Not by far.

Ook de Optica Groep, een internationaal gezelschap van topeconomen, aan wie de Europese Commissie al in 1975 advies had gevraagd over de invoering van een gemeenschappelijke munt, concludeerde in zijn advies dat die gemeenschappelijke munt alleen ingevoerd zou moeten worden parallel aan de nationale munten.

De gevolgen zullen zijn dat de economieën nóg verder uit elkaar zullen groeien en dat voor het bijeenhouden van de muntunie er steeds hogere transferbedragen nodig zullen zijn om de boel bij elkaar te houden.’

Komt er volgens u een einde aan dit asymmetrische beleid? En wat is volgens u de oplossing?

‘Nee, de huidige trend is verdere gemeenschappelijke schuldendeling. Het NextGenerationEU fonds zou éénmalig zijn, maar de inkt van de overeenkomst was nog niet droog of er klonken al stemmen dat hiervan een permanent instrument gemaakt zou moeten worden.

De oplossing is dat we hiermee ophouden. De afspraken uit het Verdrag van Maastricht moeten worden hersteld, waaronder nadrukkelijk de ‘no bail out clause,’ en het ESM (Europees Stabiliteits Mechanisme) moet worden uitgefaseerd. Vervolgens moet het Stabiliteitspact worden aangescherpt. Bijvoorbeeld dat een land de eurozone moet verlaten als het niet voldoet aan de criteria of de afspraken niet nakomt, en het moet mogelijk worden dat een lidstaat de eurozone verlaat zonder de EU en de interne markt te verlaten.’

U heeft is een keer de bewoordingen laten vallen dat we in een ‘monetair niemandsland’ leven, wat verstaat u hier exact onder?

Daarmee doelde ik op het zeer orthodoxe monetaire beleid van centrale banken. Met als dieptepunt de negatieve rente.’

De wetten van de eurodynamica

Dit onderwerp snijd ik graag aan met uw boek ‘Eurodynamica.’ Zonder al te veel spoilers weg te geven, kunt u in het kort omschrijven van de wetten inhouden van de eurodynamica?

‘Ik heb dit woord gemunt naar analogie van de wetten van de thermodynamica uit de natuurkunde. De eerste wet van de eurodynamica luidt: (1) ‘’Geld stroomt altijd van Noord naar Zuid’’ – Dit is een verwijzing naar de voortdurende geldstromen die via EU-fondsen naar de zuidelijke periferie stromen. Denk aan de redding van Griekenland, maar ook Portugal, Cyprus en het Spaanse bankwezen. Meer actueel naar het beheersbaar houden van de staatsschulden van Italië en de steun aan Spanje, Portugal en Griekenland via de ‘Recovery & Resilience Facility’ van het NextGenerationEU fund.

De tweede wet luidt: (2) ‘’De EU heeft altijd meer geld nodig en nooit minder.’’ – Dat blijkt uit het Meerjarig Financieel Kader. Nog gisteren vroegen de MEPs (Europese parlementsleden) om een permanent crisisinstrument en wilden ze dat de terugbetaling van de leningen uit het noodfonds niet ten koste mochten gaan van de EU-begroting. Men wil altijd meer geld i.p.v. minder. Lonen worden ook altijd voor inflatie gecompenseerd. Daar is nu ophef over ontstaan, omdat de inflatie torenhoog is.

De derde wet luidt: (3) ‘’De euro divergeert in plaat van convergeert.’’ – Het was bij de invoering van de euro de bedoeling dat de landen economisch naar elkaar toe zouden groeien, ofwel convergeren. Echter, het tegenovergestelde is gebeurd. Zelfs onze Raad van State heeft in zijn eurorapport uit 2017 geconcludeerd dat de euro tot divergentie heeft geleid en zal blijven leiden. Je zou dan denken: dan moet je ermee stoppen. Maar de RvS wil de euro zelfs onomkeerbaar maken.’

De euro

Op basis van diverse onderzoeken, waaronder die van de Eurobarometer; waaruit blijkt dat de steun voor de euro behoorlijk stabiel blijft desondanks hetgeen wat wij zojuist hebben gesproken. Hoe verklaart u dit?

‘Bij de kwaliteit van de onderzoeken van de Eurobarometer kunnen de nodige vraagtekens worden geplaatst. Een Duits onderzoek van het Max Planck Instituut uit 2015 heeft dat ook aangetoond. De titel sprak boekdelen: ‘How the Eurobarometer blurs the Line between Research and Propaganda.’ Met andere woorden: we kunnen de onderzoeksresultaten van de Eurobarometer met een flinke korrel zout nemen.’

Om ook maar weer even een stapje terug te nemen; van waaruit is de gedachte ontstaan bij centrale bankiers en politici dat de euro noodzakelijk is om een goede interne markt te creëren? Want het VwEU (Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie) biedt toch eigenlijk al de perfecte uitkomst met o.a. vrij verkeer van goederen, personen, kapitaal etc.
 
Vanwaar de gedachte dat de euro noodzakelijk is voor een goede interne markt?

‘De veelgehoorde claim dat een gemeenschappelijke munt tot meer handel tussen landen drijft, is al diverse keren gedebunked. Frankrijk en Italië gingen juist meer exporteren naar niet-eurolanden zoals Tsjechië, Hongarije en Polen. In een grondige studie van twee econometristen (Santos Silva en Tenreyro) wordt dit ook bevestigd. Landen doen zaken met elkaar omdat ze elkaar vertrouwden, niet omdat ze een gemeenschappelijke munt voeren.

Ik citeer: ‘’Countries that had joined the euro area had long and strong historical trade ties with one another; once these ties were accounted for, the euro influence on trade between member countries was essentially zero.’’ Dat is ook mijn eigen ervaring in het internationale bedrijfsleven: we deden zaken met internationale bedrijven vanwege de kwaliteit van hun producten en diensten.’

Dan nu terug naar Nederland, namelijk dat de Raad van State onze regering in 2017 heeft geadviseerd inzake de houdbaarheid van de euro. En zij constateerden dat: wil de muntunie houdbaar blijven, dan is het nodig om de bank- en kapitaalmarktunie te voltooien, nadat (en hier zit de crux) probleemleningen en overheidsschulden op de bankbalansen bevredigend zijn geregeld.
 
Het is inmiddels bijna 2023, welke conclusie trekt u?

‘Dat papier geduldig is. Zowel de bankenunie is niet voltooid en ook de kapitaalmarktunie niet. Men zou in de Brusselse bureaucratie eens beter moeten nadenken over de ballonen die zij oplaten.’

Tevens wil diezelfde Raad van State de euro onomkeerbaar maken middels een soort sociaal construct waarbij Nederland dus soevereiniteit verliest. Hoe acht u het verlaten van de euro nog mogelijk als Nederland?

‘Ook hier tart het advies de basale logica. Als je enerzijds concludeert dat de euro divergeert, d.w.z. tot grotere verschillen tussen de lidstaten leidt, en anderzijds wil dat landen naar elkaar toe convergeren, hoe kun je er dan voor pleiten om de divergentiemunt onomkeerbaar te maken? Men spreekt zichzelf tegen.

Er is altijd een weg terug. Altijd. Dat zie je ook aan de geschiedenis van muntunies. De enige die echt overleefd heeft is de Amerikaanse dollar. Maar de VS is dan ook uiteindelijk, na 150 jaar, één natie geworden.’

Hoe treden wij uit de muntunie zonder een soortgelijk Brexit scenario?

‘Zonder dat ik pleit voor uittreding zijn er ruwweg drie manieren: (1) een lidstaat roept artikel 50 van het Europese Verdrag in en verlaat zowel de eurozone als de EU. (2) Een andere mogelijkheid is dat het Verdrag wordt aangepast en een land verlaat de muntunie, maar blijft lid van de EU. (3) Of een land zou een ‘opt out’ kunnen bedingen, zoals de Denen dat ook hebben gedaan.’

Desondanks, de Nederlandse economie heeft flink geprofiteerd met de komst van de euro. Daarentegen is de gemiddelde Nederlander er fors op achteruit gegaan in termen van koopkracht. Er heerst steeds meer armoede in Nederland; mensen met betalingsproblemen, problematische schulden en er heerst vooral stille armoede, zelfs onder hogere inkomensgroepen.
 
Zo las ik laatst een onderzoek van het Nibud waaruit blijkt dat 37% van de huishoudens te maken hebben met financiële problemen. Hoe verklaart u deze discrepantie met enerzijds een robuuste economie en anderzijds de consument die de pijn in de portemonnee voelt?

‘Dit heeft meerdere oorzaken. Allereerst is het beleid van de regering op veel beleidsgebieden desastreus. Pensioenen worden niet geïndexeerd en de arbeidsmarkt is inefficiënt (een fors deel van de arbeidsmarkt verliest toeslagen als huur en zorg als zij meer gaat verdienen, bizar). Daarnaast is de belastingdruk te hoog en er wordt veel te veel geld uitgegeven aan allerhande politiek getinte subsidies. Kortom, we hebben geen efficiënte overheid.

Twee: De binnenlandse koopkracht is uitgehold sinds we toegetreden zijn tot de euro. Niet alleen door de veel te lage wisselkoers (13% koopkracht afname) maar ook omdat de euro geen sterke, maar een zwakke, latijnse munt is geworden. Slechts het exporterende deel van het bedrijfsleven is er beter van geworden, maar die vormt slechts 30% van het BBP. De overgrote meerderheid van ons nationale inkomen wordt dus binnenlands verdiend.

En tot slot is door de energietransitie, de pandemie en de oorlog in Oekraïne de inflatie gierend gestegen, waardoor de koopkracht nog verder onder druk is komen te staan. Maar de koopkracht problematiek speelde al ver vóór deze gebeurtenissen.’

CBDC – Central Bank Digital Currencies (de digitale euro)

In de loop der jaren zal deze digitale euro ongetwijfeld worden uitgerold. Er zijn op dit moment diverse pilots bezig, dus men moet voorzichtig zijn nu al allerlei conclusies te trekken. Maar tevergeefs treden er een aantal ongewenste neveneffecten op, waarbij onze privacy wordt ingeperkt en het feit dat er veel gevoelige data in handen komt van zowel de banken als overheid.
 

Wat verwacht u inzake deze digitale euro en wat is de grondslag waarom centrale banken zich bezighouden met deze projecten die bestaan uit louter vaagheid?

‘Goede vraag. We hebben recent een webinar georganiseerd in het Europees Parlement, waarbij ook de technische CBDC-projectleider van de ECB aanwezig was, mevr. Evelien Witlox. En ook prof. Hoogduin die je recent hebt geïnterviewd en Wim Boonstra van de Rabobank.

Ik denk dat dat de ECB ook niet precies weet hoe zij de digitale euro vorm gaat geven. Verantwoordelijk bestuurder Panetta suggereerde onlangs dat het maximale tegoed wat een burger aan kan houden bij de centrale bank €3.000 mag zijn. Betalingen niet hoger dan €50 per transactie en niet meer dan 1.000 transacties per maand. Een soort Europese chipknip dus. Ik zie dus nul toegevoegde waarde van de digitale euro voor ontwikkelde democratieën. Wellicht in gebieden waar mensen niet over een bankrekening kunnen beschikken.’

Goud als monetair anker

U pleit voor een herinvoering van goud als anker voor het financiële stelsel, en dit dient te worden vastgelegd in onze Grondwet. Hoe acht u dit scenario te realiseren en wat zijn de voordelen van een verankering?

‘Dat is al een tijdje geleden. Wel denk ik dat een vorm van verankering noodzakelijk is om de ongebreidelde geldgroei van dit fiat geldsysteem te beteugelen. Goud kan daarbij een rol spelen. Niet voor niets kopen centrale banken overal ter wereld goud op. Maar een terugkeer naar de goudstandaard zoals we die kenden tot 1971 zie ik niet gauw gebeuren, omdat dit een zeer rigide systeem is. Ten tijde van onvoorzienbaarheden zoals een pandemie hebben economieën namelijk behoefte aan extra liquiditeit.’

Tegelijkertijd zien we centrale banken recordaankopen vestigen in goud, zoals u net al kort aangaf. Is dit niet een subtiele hint dat de goudstandaard eigenlijk nooit is weggeweest?

‘Ik verwijs hierbij naar mijn vorige antwoord. Landen streven naar een hogere dekking. Dit doen ze om het vertrouwen in hun munt en het financiële stelsel te behouden.’

Wij danken Jean Wanningen voor dit openhartige interview!